بررسی فقهی و حقوقی دعاوی ناشی از تملک اراضی با تاکید بر اختیارات شهرداری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فقه مبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاداسلامی، مشهد، ایران

2 دانشیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

3 استادیار گروه فقه ومبانی حقوق اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران

10.22034/mral.2023.1987749.1428

چکیده

تملک اراضی شهری در حقوق عمومی از موضوعات مهم محسوب می‌شود که در تعارض با مالکیت خصوصی اشخاص است. با این وجود، نهادهایی چون شهرداری در برخی مواقع امکان سلب مالکیت خصوصی افراد را دارند. عنصر مهمی که سبب می‌شود نهادهای دولتی بتوانند با تکیه بر آن در صورت لزوم به سلب مالکیت خصوصی دست بزنند، اولویت مصالح عمومی و جامعه نسبت به مصالح فردی اشخاص می‌باشد. بر این اساس، مبانی نظری تملک نیز به عنوان یکی از مصادیق اعمال اداری دولت، مبتنی بر نظریه خدمت عمومی است چرا که تملک در مقام رفع تزاحم میان مصالح جمعی و منافع فردی و به دلیل خدمت عمومی تحقق می‌یابد و اعمال قواعد ترجیحی حقوق اداری در تملک نیز به پشتوانه همین ارائه خدمت صورت می-گیرد. دعاوی ناشی از تملک اراضی عمدتا در دو قالب حقوقی و شبه قضایی بوده و مراجع رسیدگی به حل و فصل اختلافات در این زمینه به دو دسته مراجع تخصصی و مراجع عمومی تقسیم می شود. پرسش اساسی که این پژوهش به دنبال پاسخ به آن است این مورد است که دعاوی ناشی از تملک اراضی از سوی نهادهای دولتی از منظر فقهی و حقوقی چگونه قابل ارزیابی است؟ روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی-تحلیلی است و در گردآوری منابع از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. نتایج این مطالعه بیانگر این امر است که از منظر فقهی بر اساس قاعده ید و قاعد تسلیط، مالکیت خصوصی افراد بر املاک به رسمیت شناخته شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Jurisprudence and legal examination of claims arising from land acquisition with emphasis on the authority of the municipality

نویسندگان [English]

  • Maryam Zoormand 1
  • Hossein Ahmari 2
  • Reza Abbaspoor 3
1 Ph.D. student of fundamentals of Islamic law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
2 Associate Professor, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
3 Assistant Professor, Department of Fiqh and Fundamentals of Islamic Law, Mashhad Branch, Islamic Azad University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The acquisition of urban land in public law is one of the important issues raised in public law, which is in conflict with the private ownership of individuals.However, institutions such as the municipality sometimes have the possibility of expropriating private property.An important element that makes government institutions able to rely on it to take away private property if necessary is the priority of the public and society's interests over the individual interests of individuals.Based on this, the theoretical foundations of ownership, as one of the examples of administrative actions of the government, is based on the theory of public service, because ownership is realized in the position of eliminating the conflict between collective interests and individual interests, and because of public service, and the application of the preferential rules of administrative law. In possession, this service is also provided on the basis of this. Lawsuits arising from land acquisition are mainly legal, and the authorities for resolving disputes in this field are divided into two categories: specialized authorities and general authorities.The basic question that this research seeks to answer is how can claims arising from the acquisition of land by government institutions be evaluated from a jurisprudential and legal point of view? The research method in this article is descriptive-analytical and the library method was used to collect the sources. The results of this study indicate that from a jurisprudential point of view, private ownership of real estate has been recognized based on the rule of Yad and Qa'id Taslat.

کلیدواژه‌ها [English]

  • expropriation
  • public services
  • administrative contract
  • specialized authorities
  • administrative court of justice
ابوالحمد، عبدالحمید، حقوق اداری ایران، تهران: توس، 1370.
رضایی‌زاده، محمدجواد، حقوق اداری (جلد اول)، تهران: میزان، 1385.
روحیان، محمدجواد، تقابل مالکیت خصوصی اشخاص با طرح‌های عمرانی شهرداری (قسمت اول)، تهران: مؤسسه حقوقی بین‌المللی برهان سعادت، 1391.
زرگوش، مشتاق، حقوق اداری تملک، شبه‌تملک‌ها و سلب مالکیت از سرمایه‌ها توسط دولت (جلد اول)، تهران: میزان، 1391.
صدرزاده، افشار، سلب مالکیت به سبب منافع عمومی، تهران: دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1374.
محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1381.
موسی‌زاده، رضا، حقوق اداری (جلد اول و دوم)، تهران: میزان، 1386.
واحدانی‌نیا، محمدامین، مسئولیت مدنی شهرداری در طرح تملک، تهران: مجد، 1394.
2.مقاله
امینی، منصور و سید صادق کاشانی، «احترام به حق مالکیت در حقوق اساسی»، فصل‌نامه تحقیقات حقوقی، شماره 79، 1396.
پندار، کمال، «بررسی حقوقی مالکیت خصوصی در راستای منافع عمومی»، مجله قانون‌یار، دوره دوم، 1397.
حبیب‌نژاد، سید احمد و همکاران، «اصول حاکم بر جبران خسارت در تملک قانونی املاک از سوی دولت و شهرداری­ها»، مجله فقه و حقوق اسلامی، سال دوم، شماره 18، 1398.
حسنوند، محمد و مهدی حسنوند، «واکاوی معیار جبران عادلانه در تملک املاک خصوصی جهت استفاده عمومی توسط دولت»، مجله رأی، دوره هفتم، 1397.
حسینی، یاسر و همکاران، «واکاوی ماهیت حقوقی تملک قهری املاک واقع در طرح­های عمومی»، فصل‌نامه پژوهش­ حقوق عمومی، سال بیست و یکم، شماره 64، 1398.
خیرالدین، رضا و همکاران، «تعادل بخشی بین حقوق مالکانه و منافع عمومی در اقدامات نوسازانه شهری (از تعارض منافع تا تعادل حقوق در قوانین سلب و تأمین حقوق مالکانه)»، پژوهش‌های معماری اسلامی، دوره چهارم، شماره 4، 1395.
صالحی، حسین، «الزامات قانونی دولت و شهرداری در تملک اراضی و املاک»، ماه‌نامه شهرداری‌ها، شماره 6، 1386.
طباطبایی، سید محمدصادق و احسان صافیان اصفهانی، «ماهیت توافق شهرداری با مالک ملک در راستای اجرای طرح عمرانی»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 78، 1391.
علی‌زاده، امیرحسین و محمدباقر پارساپور، «بررسی قضایی فرآیند تملک قهری توسط دستگاه‌های اجرایی در رویه قضایی ایران و انگلیس»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و پنجم، شماره 114، 1400.
فقیه لاریجانی، فرهنگ و همکاران، «مرجع و فرآیند تملک اراضی در نظام‌های حقوقی ایران و انگلستان»، فصل‌نامه حقوق اداری، سال هفتم، شماره 20، 1398.
گرجی ازندریانی، علی‌اکبر، «ده فرمان حقوق عمومی: تأملی درباره اصول و مفاهیم بنیادین حقوق عمومی»، فصل‌نامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، دوره چهل و یکم، شماره 2، 1390.
گواهی، زهرا و مریم ثقفی، «مبانی فقهی ـ حقوقی سلب مالکیت توسط دولت»، مجله اقتصاد و بانک‌داری اسلامی، دوره پنجم، شماره 15، 1395.
لعلی سهراب، مسعود و همکاران، «تأملی بر مراجع صلاحیت‌دار و آیین شکلی سلب مالکیت اراضی در حقوق ایران و فرانسه»، مجله پژوهش‌های نوین حقوق اداری، سال سوم، شماره 9، 1400.
میرشفیعی، منصوره‌سادات و همکاران، «احکام تکلیفی تصرف املاک خصوصی در طرح‌های عمرانی شهرداری از منظر فقه اسلام»، مجله حقوق پزشکی، ویژه‌نامه نوآوری حقوقی، 1400.
واعظی، سید مجتبی، «معیار عمل حاکمیت در حقوق اداری ایران»، مطالعات حقوقی شیراز، 1394.
دوره 6، شماره 18
سال ششم، شماره هجدهم، بهار 1403
فروردین 1403
صفحه 61-88
  • تاریخ دریافت: 29 دی 1401
  • تاریخ بازنگری: 20 اردیبهشت 1402
  • تاریخ پذیرش: 08 خرداد 1402